Terbiye Nasıl Olmalı

İslâmi Hayatta
Aile ve Çocuk Terbiyesi
İttihad İlmî Araştırma Heyeti
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِِ
TERBİYE NASIL OLMALI
İlahî terbiyede taltif ve tecziye, iki mühim esastırlar. Yani Rabb-ül Âlemîn, Rububiyet-i İlahiyesinin, terbiye kanunlarına bağlı kalanlara mükâfat, inayet ve ebedî saadet müjdesi ile kemalâta sevkettiği gibi; muhalefet edenlere de mücazat, hızlan ve azab-ı Cehennemle tehdid suretiyle kötülükten men' ederek terbiyelendirir. Keza mü'minlere gelen musibetlerin bir hikmeti de, o kişinin terbiyesine bakar.
Allah'ın beşer eliyle icra ettirdiği hukuk-u İslâmiyedeki bilhassa ta'zir cezaları, suçları önlemek için olduğu kadar, kişiyi te'dib ve terbiye etmek içindir.
Terbiyede en önemli yeri işgal eden çocuk terbiyesinde de taltif ve tecziye vardır. Ancak tatbikatı gayet hassas olup, üstün bir mürebbiliği gerektirir. Mürebbi, terbiye muamelelerinde çocuğun iç dünyasıyla mutabakat sağlayabilmelidir. Çocuğun hataen yaptığı dünyevî bir zararına karşı, şiddet gösterilmemelidir. Hele iyi niyetiyle beraber, sebeb olduğu bir zararda daha dikkatli olmak lâzımdır.
Meselâ çocuk annesini memnun etmek düşüncesiyle, değerli bir cam vazoya koyduğu çiçekleri annesine sevinçle götürürken, düşerek vazoyu kırdığını düşünelim. Korku ve acz içinde ağlayan bu çocuğa annesi de bir itab gösterirse, iç dünyasında annesine karşı olan sevgi ve itimadı sarsılır. Buna benzer durumlara sık sık muhatab olan bir çocuk, himayecisi ve sığınağı olan anne şefkatinden ümitsizlik ve güvensizlikle his dünyasında bir boşluğa düşer. Aileden kopukluk sebebiyle de, cemiyetteki kötülüklere meyledebilir. Şu halde yukarıdaki misalimizde olduğu gibi; çocuğun kötü niyetle olmayan hatalarını hiddet ve şiddetle değil, anlayışla ve şefkatle karşılamalı. Bu vesile ile de, gereken nasihat ve telkinlerde bulunmalıdır. Bu davranış, hem çocuğun hatasını anlamasına, hem de sevgi ve bağlılığının artmasına sebeb olur. Bu iki netice ise, onun terbiyesinde temel iki unsurdur.
Çocuklara karşı sevgi ve şefkatle davranmayı tavsiye eden rivayetler vardır.Ezcümle Tac Tercemesi 5. cild sh.15'te 16 ilâ 25. hadîsler; kız ve erkek çocuklarını sevmek ve terbiye etmek mevzuundadır.
Çocuğun dinî sahadaki kusurlarına gelince:
Evvelâ, akrabalar münasebeti de dâhil olarak evde, aile yuvasında ciddi bir İslâm âdabı ve hayatı yaşanmıyor ve daima dünya menfaatları ve istikbalini kazanma mevzu edilip teşvik ediliyorsa; şunun bunun dünyevî servet ve makamları ve konforlu hayatları gıbtakârane konuşuluyorsa;
hikmetli nasihatlar ve şefkatli teşviklerle ciddi bir iman dersi ve din ahlâkı gereği gibi verilmiyorsa ve asrın fitne ve sefahetlerine karşı hissî nefretlerin fıtrî tezahürleri, yani tavır ve halleri gösterilmiyorsa;
bu aile yapısı çocuğa müsbet tesir imkânlarını sağlamadığı gibi; bu asırda dinden uzak bir hayata itilmesine de sebebiyet verir. Böyle bir aile hayatı içinde çocuğun mütedeyyin olmasını istemek, buzdolabından sıcak su istemek gibidir. Hem mes'uliyeti de mûcibdir.
Fakat bil'akis ailede dinî hayat yaşandığı, müsbet şartlar mevcud olduğu ve terbiye hususunda gerekli vazifeler ifa edildiği halde, çocuk kötü temayüller gösterirse; ölçülü olarak te'dib ve tecziye edilir. Bununla beraber umumileşen asrın ifsadatı ve sefaheti karşısında, büyük ölçüde müsbet neticelerin alınamıyacağı da bedihidir. Meğer ki hususi bir inayet-i İlahiye ola...
Fitne zamanlarının kötülüklerini haber veren rivayetlerde, o zamanın şartlarında çocuk yetiştirmenin zorluğu bildirilmektedir. (Bak: K.H.:3268, R.E.:33/7 hadîsleri)
“Çocuk terbiyesinde çok mühim bir husus da, anne baba arasında bu mevzuda bir ihtilafın olmamasıdır. Eğer böyle bir anlaşmazlık olduğu takdirde, bunu çocuğa sezdirmemelidirler. Aksi halde çocuk kendi heva ve hevesine müsait olan tarafı tutmak ve diğer tarafa karşı olmak gibi bir duruma düşecektir. Terbiyede gerekli olan “söz dinleme” ve “hevesî hareketlerini tahdid etme” ise, böyle bir zeminde oldukça zayıflar. Anne baba arasındaki ihtilaf, çocukta onların doğruyu bildiklerine dair inancı da sarsar.
Çocuğun terbiyesinde en önemli bir husus da, murakabe ve nezarettir. Daima anne veya babasının nezaretinde olması gereken çocuğu istidad-ı fıtriyesine göre, meşru meşguliyetler bulup yetiştirmeye çalışmalıdır. Kötü arkadaş edinmesinden, televizyon ve matbuat gibi neşir vasıtalarının menfi tesirlerine muhatab olmasından korumalıdır.
Günümüzün hayat şartları içinde bu anlatılanların tatbikatı imkânsız denecek kadar zordur. Fakat insan, doğru bildiği ve kabul ettiği o gerçeklere, hayatı boyunca bir ideal şeklinde yükselmeye gayret eder. Hem mes'uliyetler de, ihtiyar ve iktidara göredir. Hem “Bir şey tamamıyla elde edilmezse, bütün bütün terkedilmez.” O halde doğruyu, mükemmeli bilmek, müdafaa ve teşvik etmek ve elden geldiğince gayret göstermek; bir tekâmül yolu ve bir vazifedir.
Çocuğun şahsiyetli, vakarlı, hayalı ve namusta hassas yetişmesi için bilhassa şabb-ı emred devresinde dikkat edilecek hususlar vardır. Bir gencin münasebet kuracağı kimselerin mezkûr paragrafta bildirilen takva ve ciddiyete sahip olduklarının bilinmesi gerektir. Baba bu hususların tahkiki ile mükelleftir.