Barış inşasıyla ilgili araştırma programınızda neden İslam'ı ve özellikle de Türkiye kökenli Gülen düşüncesini incelemeye değer buldunuz?
Rockefeller Vakfı'nın sponsorluğu ile Din, İhtilaf ve Barış İnşası adlı araştırma programımızda projeleri yürüten bilim adamlarımız, bir barış inşası projesi olarak sadece İslam'da şiddeti değil, hangi dinde olursa olsun şiddetin nasıl meşrulaştırılabildiğini inceliyor. Aynı zamanda İslami geleneğin içinden barış inşasına yönelik ne tür gayretler sarf edildiğini ve yapılabileceğini araştırıyoruz. Hakan Yavuz'un Gülen'le ilgili projesini seçmemizin nedenlerinden biri şu: Gülen çizgisi, sağlam eğitim kurumları, güçlü bir sivil toplum kurmaya çalışan, insan haklarını ve siyasal katılımcılığa açıklığı savunan, demokratik bir düşünce. Avrupa'ya ve diğer bölgelere yayılması onu daha da enteresan kılıyor.
Biz 'İslami hareket' kavramını en geniş tanımıyla anlıyoruz. Yani sırf siyasi eğilimli hareketleri değil, sivil toplumla iştigal edenleri de bu kategoriye sokuyoruz. Bu çerçevede, Gülen düşüncesinin kendine has metotları ile Müslüman kimliğini yenilemeye çalışması ve bunu barışçı yollarla şiddete tevessül etmeden gerçekleştirmesi bize çok enteresan geldi. Bu bizim için incelenmesi çok önemli olan bir hareket tarzı.
Gülen'e benzeyen bir başka aksiyon var mı İslam dünyasında?
Küçük NGO'lar, küçük hareketler yok değil, ama Gülen hareketi kadar dinamik ve olgunlaşmış olanını tanımıyorum. Müslüman kimliğinin yenilenmesi yönüyle Gülen hareketine biraz benzeyen Tebliğ Cemaati gibi gruplar var.
İslam dünyasında Fethullah Gülen gibi dinlerarası diyalogla ilgilenen başka Müslüman düşünür var mı?
Savaştan sonra Boşnak Müslümanlar dinlerarası diyalogla ilgilenmeye başladılar. Müslüman Filistinliler arasında da uzlaşmacı gruplar bulunuyor. Mahalli düzeyde faaliyetler yapılıyor. Ancak bunlar genelde bir savaş ya da kriz sonucunda yapılan şeyler. Gülen olayındaki gibi kendiliğinden harekete geçip diyaloğa, uzlaşmaya, köprüler inşa etmeye kendini adayanlara pek rastlanmıyor. Kısacası aksiyoner (proactive) şekilde, kendi inisiyatifiyle bunu yapanlar pek yok.
Gülen çizgisini reaksiyoner olmaktan ziyade aksiyoner mi görüyorsunuz?
Evet. Gerçi bu tür hareketler çok komplekstir. İçinde hem reaksiyoner hem de aksiyoner unsurlar bulunabilir. Gülen aksiyonunun modern dünyada ve Türkiye'de İslam'ın konumuna bir çeşit tepki de verdiği muhakkak. Fakat aynı zamanda Said Nursi'nin ve diğerlerinin büyük oranda proaktif, yapıcı, geliştirici, modern düşünceleri var.
Fundamentalizm konusunda dünyanın önce gelen uzmanlarından biri olarak, Gülen çizgisini fundamentalist olarak nitelendiriyor musunuz?
Hayır, Gülen çizgisine fundamentalist denemez. Çünkü fundamentalizmin en önemli alametleri; reaksiyon, dışlama ve düşmanı şeytanlaştırmadır. Fundamentalist hareketler, düşmanlarını şeytanlaştırmak ve aralarına çizgi çekmek için reaksiyoner davranırlar, gelenekte seçicilik yaparlar. Benim Gülen'de gördüğüm ise bunun tam tersi. Bu açılımcı bir hareket (outreach movement). Mesajını yayarken, başkasını kendi dinine çevirme unsurunu (evangelizing component) nispeten az içeriyor. Kültürle olumlu bir şekilde karşılıklı etkileşim sağlıyor. Hiçbir şeye 'anti' değil; aşırı muhalif, tepkili ve kızgın değil. Böyle olanlar, Taliban, Hamas, Hizbullah ya da Cezayir'deki silahlı İslami gruplardır. Bu saydıklarım birbirinden farklı hareketler; ama paylaştıkları ortak bir unsur var: Zaman zaman şiddet şeklinde de ifade edilebilen bir direniş reaksiyonu ve militanca muhalefet. Gülen'i ise bu çizgide görmüyorum. Gülen bana, dünyada İslam'ı modern dünyadaki kendi sosyal konumunda ve diğer etkilere karşı tavrında dönüştürme potansiyeli büyük olan, yeniden diriltici ve reformist bir hareket gibi geliyor.
Gülen'in teşvikiyle açılan eğitim kurumlarının İslam dünyasında nasıl etkileri olmasını bekliyorsunuz?
Öncelikle şunu söylemeliyim ki, bence İslam dünyasının genelinde eğitim kurumlarında bir yenilenmeye ihtiyaç var. Gülen söyleminin eğitim kurumları bir yandan İslami kimliği tasdik edip derinleştirirken, bunu hem hareketi hem de öğrencilerini daha geniş bir dünya görüşüne açarak yapıyor. Bence İslam dünyasında işte bu çok gerekli bir şey. Ve Gülen çizgisi açık bir İslami kimliği olduğu için Orta Asya ve diğer yerlerde gerekli salahiyeti ve meşruiyeti sağlama şansını elde etmeye sahip. Fakat aynı zamanda mesela Tebliğ Cemaati gibi bir hareketten çok daha fazla miktarda farklılığa adapte olmaya çalışıyor. Hem dışardakilerle hem de kendi sosyal çerçevesindeki farklılığa adaptasyon. Böylece farklılık ya da farklılıkla ilgili diyalog başlatma gayreti, devlet değil sivil toplum yaratma gayretiyle bütünleşiyor. Sivil toplum; fundamentalizm, dışlayıcılık ve düşmanın şeytanlaştırılmasıyla aynı düzlemde olmayan bir iletişim ve bilgi alışverişi ve paylaşımı şekli gerektirir. Bu eğitim kurumları kendilerini mücahit eğiten yerler olarak görmüyor; Müslümanları kendi kimlikleriyle barışık halde gerçek manada eğitirken, onları dışlarındakilere ve seküler dünyaya da aşina kılıyor. Bence İslam dünyasının ihtiyacı olan işte bu.
Son zamanlarda Türkiye'nin İslam dünyasına model olup olamayacağı konusunda tartışmalar var. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Türkiye, laiklik ve laikleşme konusundaki tecrübeleri açısından dünyadaki en ilginç İslam ülkelerinden biri. Teokratik bir kimliğinden ziyade güçlü bir İslami kimliği muhafaza etme gayretinden dolayı dünya için çok önemli. Ancak model olma keyfiyeti konusunda çok daha fazla düşünülmesi lazım. Mesela bu modelin Türkler tarafından bile ne kadar içselleştirildiği hususu açık uçlu bir sorudur. Resmi ideolojinin ve fikirlerin ne derece mükemmel olduğu konusunda da tartışmalar var. Benim gibi meseleye dıştan bakanların kafasındaki büyük soru işareti şu: Türkiye'nin bir yandan İslam'ı kapsayıp diğer yandan onu devlet gücünden uzak tutmasında ordunun rolünün etkili olduğu intibaı var. Ordu, Refah Partisi hareketini ya da İslam'ın herhangi bir ifade biçimini kontrol altında tutuyor şeklinde algılandığı sürece, bu, dışarıdan bakanlarda laik devlet projesi ile ülkedeki sufizmin ve İslami siyasetin bazı popüler unsurları arasında bir huzursuzluk olduğu intibaını uyandırıyor. Türkiye'nin model olup olmayacağı, medyanın ve diğer eğitim kurumlarının olaya hüsn–ü kalpli özeleştirel bir bakışla yaklaşmalarına bağlı. Bilemiyorum şu sorular soruluyor mu: Son 80 yılda neye muvaffak olduk? İslami kimliğimiz ne derece hayati? Bir hoşnutsuzluk var mı? İslam'ı ne derece derinlemesine özelleştirdik tabir caizse? Bu işe yaradı mı? Kısacası, eğer Türkiye sağlıklı bir durum değerlendirmesine giderse, bu yönüyle model olabileceğini düşünebilirim. İslamcı partileri sürekli siyasal alan dışında tutmanın ya da kademe kademe siyasal alana taşımanın avantajları ve zorlukları neler olabilir? Soru bu.
Türkiye'nin sistem olarak model olup olamamasını bir tarafa bırakalım. Sizce 'Türk toplumunun İslam anlayışı' model teşkil edebilir mi?
Bunu kabul edebilirim. Türkiye diğer Müslüman toplumlarla iştigal ettiği, tabir caizse misyonerlik görevi yaptığı, İslam anlayışını onlarla paylaştığı derecede model olabilir. Türkiye'deki nüfusun çoğunluğu İslam sorunsalına verilen cevaptan memnun kalırsa, o zaman bir model fonksiyonu icra edilebilir. Çünkü bu modelin ne derece başarılı bir model olduğu hususunda soru işaretleri var.
Scott Appleby Kimdir?
Dünyanın önde gelen din tarihçi–sosyologlarından olan Scott Appleby özellikle şu üç alandaki çalışmalarıyla meşhur:
Amerikan Katolik kilisesinin dünü ve bugünü, 20. asırda dünyada 'fundamentalizm'in yükselişi ve Amerika'da dinin kamusal alanla ilişkileri. Appleby'yi dünyada 'fundamentalizm' alanında otorite haline getiren' 1988'de Chicago Üniversitesi'nden Martin Marty ile ortaklaşa başlattığı 'The Fundamentalism Project' (Fundamentalizm Projesi) adlı çalışması olmuş. Beş kıtadan ve yedi ayrı dinî gelenekten gelen 150 bilim adamının katılımıyla interdisipliner ve çapraz–kültürel tarzda beş yılda hazırlanan altı ciltlik bu eşsiz kaynak eser, şimdiye kadar dünyada bu alanda yapılmış en kapsamlı çalışma olarak biliniyor. Bu tür konularda ödüllü kitapları ve muteber akademik yayınlarda çok sayıda makalesi olan Scott Appleby halen Notre Dame Üniversitesi Joan B. Kroc Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü'nün direktörü olarak görev yapıyor. Appleby, evli ve dört çocuk babası.
] 
Konu: ABD’li Profesör Scott Appleby: Gülen, Barışa Hizmet Ediyor 
Ptsi Şub. 02, 2009 10:58 am